Zapis seminarium - marzec 2014 r.

27 marca 2014
Sprawa Michała Weicherta przed Sądem Społecznym przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce
Andrzej Żbikowski
 

Główną część seminarium stanowiło wystąpienie prof. Andrzeja Żbikowskiego dotyczące głośnego procesu oskarżonego o kolaborację z Niemcami Michała Weicherta. Najpoważniejsza sprawa, jaką w czasie swojej działalności zajął się Sąd Społeczny, dotyczyła szefa Żydowskiej Samopomocy Społecznej dr Michała Weicherta. Dochodzenie ciągnęło się bardzo długo i zgromadzono ogromny materiał dowodowy. Sam proces trwający wiele tygodni zbulwersował całą polską i znaczną część światowej opinii żydowskiej. Na sali sądowej starły się – można zaryzykować opinię – nie tylko dwie grupy uratowanych lecz wręcz dwa radykalnie przeciwstawne światopoglądy, czy dwie postawy, różniące się w najważniejszej dla uratowanych sprawie – czy ważniejszy jest honor narodu żydowskiego, czy też jak największa liczba uratowanych Żydów.

Można to wyrazić też innymi słowy, podczas procesu polscy Żydzi spierali się, czy w obliczu masowej zagłady osoby przejściowo pozostające przy życiu powinny w imię solidarności popełnić masowe samobójstwo, czy ze wszech sił, w każdy możliwy sposób walczyć o przetrwanie.

W podsumowaniu swojego wystąpienia profesor Żbikowski sprawę Weicherta określił jako zderzenie dwóch postaw Żydów w czasie Holocaustu. Zdaniem profesora Żbikowskiego dokumenty z rozprawy nie dają podstaw do osądzenia Weicherta jako kolaboranta, a wykazana w trakcie procesu współpraca jakiej się dopuścił była koniecznością nieuchronnie wynikającą z jego społecznej działalności.

W trakcie rozpoczętej po wystąpieniu dyskusji skoncentrowano się najpierw na pytaniu o granice moralnie akceptowalnej współpracy i kolaboracji. Omówiono też bardziej szczegółowo przedwojenny życiorys Weicherta, z zamiłowania człowieka teatru, zaś z wykształcenia doktora prawa. Kolejne pytania dotyczyły – między innymi – przyczyn ograniczonej obecności Żegoty w Krakowie, sposobu działania Sądów Społecznych, roli kobiet w sprawie Weicherta, które niemal zawsze opowiadały się po stronie oskarżonego.

Na koniec wreszcie w odpowiedzi na pytanie o ogólny klimat, w którym toczyła się rozprawa, profesor Żbikowski odpowiedział, że panująca atmosfera zdecydowanie nie sprzyjała głębszej refleksji ani próbom dokonania osobistych rozrachunków. W trakcie procesu zderzały się bowiem obce sobie postawy i ideologie. A wśród tych ostatnich wyraźnie widoczna była też oficjalna ideologia panująca w ZSRR, w której duchu niejednokrotnie wypowiadali się prowadzący rozprawę sędziowie.

Andrzej Żbikowski (ur. 1953) – profesor historii, pracownik naukowy Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma i Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Jego ostatnia książka pt. Karski ukazała się w Wydawnictwie „Świat książki w 2012 r.

Archiwum seminariów i relacje audio