Centrum Badań nad Zagładą Żydów - Seminaria materiały

> zapis audio referatu i dyskusji ...
ładowanie plików 1-8 min. w zależności od prędkości połączenia z Internetem. Pliki ładują się w tle

W powstaniu w getcie warszawskim brały udział dwie formacje zbrojne: Żydowska Organizacja Bojowa i Żydowski Związek Wojskowy. Przez dziesięciolecia zarówno w Polsce jak i Izraelu, historia powstania kwietniowego była przede wszystkim historią ŻOB. Do dziś dzieje ŻZW pełne są luk i niewiadomych. Nie ma zgody nawet co do faktów podstawowych: nazwy organizacji, daty jej powstania, składu kadry dowódczej czy wreszcie szczegółów działań bojowych w okresie postania. Na powstanie i ugruntowanie się tego obrazu złożyło się szereg czynników. Nie bez znaczenia były zaszłości wynikające z dawnego antagonizmu pomiędzy partiami tworzącymi ŻOB a syjonistami-rewizjonistami. We wspomnieniach członków ŻOB, zwłaszcza w pierwszych latach powojennych, znaczenie wysiłku syjonistów-rewizjonistów było minimalizowane. Jednak kwestie te, choć istotne, nie były najważniejsze. Wojnę przeżyli bardzo nieliczni bojowcy ŻZW, zaś pozostawione przez nich materiały autobiograficzne były w wielu miejscach mało dokładne. Co więcej, dzieje ŻZW nie budziły również większego zainteresowania wśród spadkobierców przedwojennego ruchu rewizjonistycznego. Narodziło się ono dopiero na początku lat sześćdziesiątych. Efektem tych wysiłków była pierwsza monografia ŻZW. Niestety, jej autor Chaim Lazar, który nie był zawodowym historykami i nie znał realiów konspiracyjnej Warszawy, oparł się w znacznej mierze na materiałach zebranych w PRL od rzekomych polskich „towarzyszy broni” rewizjonistów. Wynikało z nich, że organizacja bojowa syjonistów-rewizjonistów utworzona została jesienią 1939 r., czyli o ponad dwa lata wcześniej niż ŻOB i była silnie powiązana z polską konspiracją, która spieszyła jej z poważną pomocą przed i w trakcie powstania. Wersja ta była atrakcyjna zarówno z punktu widzenia pragnących upamiętnić ŻZW Izraelczyków, jak i wytycznych PRL-owskiej propagandy eksploatującej motyw polskiej pomocy dla Żydów. Do dziś dla wielu, i to nawet poważnych badaczy, te wytworzone w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych relacje składają się na podstawowy kanon źródeł dotyczących ŻZW. Nie jest to zaskakujące, gdy uświadomimy sobie, że zbudowanej w oparciu o nie historii zweryfikowały największe autorytety z dziedziny konspiracji warszawskiej (by wymienić Władysława Bartoszewskiego i Tomasza Strzembosza). Jedynym historykiem, który odrzucił te materiały był Izrael Gutman.

W ostatnich latach pojawiły się liczne prace na temat ŻZW. Niestety, nie tylko nie poszerzają one wiedzy na temat konspiracji zbrojnej w getcie warszawskim, lecz nadal upowszechniają fałsz historyczny. Tak jest w przypadku pracy Mariana Apfelbauma (jej polska edycja ukazała się pt. Dwa sztandary. Rzecz o powstaniu w getcie warszawskim, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003) i studiów Moshe Arensa (publikowane m.in. w „Yad Vashem Studies”, t. XXXIII, 2004; „Holocaust and Genocide Studies”, t. XIX, 2005). W obu przypadkach dobrym intencjom nie towarzyszył krytyczny namysł nad wytworzonym w PRL materiałem źródłowym. W Polsce do upowszechnienia fałszywego obrazu ŻZW wydatnie przyczynił się dziennik „Rzeczpospolita” zamieszczając na swoich łamach cykl artykułów (ostatni ukazał się w marcu 2005), pisanych w intencji przywrócenia „prawdziwej historii” ŻZW i stosunków polsko-żydowskich. W rzeczywistości doszło do kolejnej instrumentalizacji historii Żydowskiego Związku Wojskowego.

Kontrowersje i namiętne spory wokół historii ŻZW to w dużej części skutek niewiedzy. Referat będzie próbą uporządkowania faktów i przedstawienia nowych perspektyw badawczych.

Dariusz Libionka - historyk, adiunkt w IFIS PAN, pracownik Biura Edukacji Publicznej IPN w Lublinie. Ostatnio opublikował: ZWZ-AK i Delegatura Rządu RP wobec eksterminacji Żydów Polskich, w: Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006, s. 15-207. Redaktor naczelny "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Seminaria materiały - luty 2007