Drukuj  

Robimy swoje - najnowszy numer rocznika Zagłada Żydów. Studia i Materiały


Robimy swoje - najnowszy numer rocznika Zagłada Żydów. Studia i Materiały

08.02.2018 09:59:16



Odrywając się od bieżących wydarzeń zachęcamy Państwa do zapoznania się z najnowszym numerem rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały". W tomie oddajemy hołd ofiarom akcji 'Reinhardt' w 75. jej rocznicę.
 


Zagłada Żydów. Studia i Materiały
pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów
nr. 13 R. 2017
ISSN: 1895-247X

 W numerze działy:                                                                                                od redakcji
  • Studia                                                                                                            spis treści
  • Sylwetki
  • Z warsztatów badawczych
  • Materiały
  • Punkty Widzenia
  • Małe Formy                                                                          
  • Omówienia, recenzje, przeglądy
  • Upamiętnienia Zagłady                                                                                                    
  • Curiosa

A w nich między innymi:

  • Dariusz Libionka i Jacek Leociak - 75. rocznica akcji „Reinhardt”
  • Grzegorz Rossoliński-Liebe o roli ukraińskiej policji w eksterminacji Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu
  • Christoph Dieckmann o niemieckiej polityce okupacyjnej i Zagładzie na Litwie
  • 70. rocznica powstania ŻIH - Agnieszka Haska, Tadeusz Paweł Rutkowski
  • Stephan Stach o Żydowskim Instytucie Historycznym i jego funkcjonowaniu w PRL
  • Judith Lyon-Caen o Michale Borwiczu
  • Martyna Grądzka-Rejak o neofitach w Krakowie
  • Adam Puławski o urzędzie powierniczym w Chełmie
  • Dariusz Libionka i Jan Grabowski o kolaboracji ks. Stanisława Trzeciaka oraz okupacyjnych losach ks. Tadeusza Pudra
  • Alina Skibińska - Integralna wersja dziennika Stanisława Żemińskiego z Łukowa
  • Jan Tomasz Gross o miejscu Zagłady w polskiej historii
  • Andrzej Leder o książce Przemoc filosemicka?
  • Nawojka Cieślińska-Lobkowicz o Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

 

W ostatnich latach pisaliśmy o pogarszającej się atmosferze wokół badań nad Zagładą w Polsce i narastającej instrumentalizacji tej tematyki. W mijającym roku tendencja ta jeszcze się nasiliła. Obserwujemy z coraz większym niepokojem postępujący proces niszczenia podstaw demokratycznego państwa prawnego, łamanie konstytucji, demontaż Monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władzy. Wyjątkowo groźne jest według nas monopolizowanie przez partię rządzącą dyskursu o historii, przede wszystkim tej najnowszej, mające na celu ustanowienie jedynie słusznej wizji przeszłości, tradycji, tożsamości narodowej i obowiązującego modelu patriotyzmu. Grozą przejmuje tolerowanie przez państwo polskie haseł rasistowskich i gloryfikacji rodzimego faszyzmu (podczas tzw. marszu niepodległości 11 listopada – kolejnego całkowicie upartyjnionego święta państwowego, stającego się łupem skrajnych nacjonalistów). Z zażenowaniem i smutkiem odbieramy stosunek władz do dramatycznego problemu uchodźców, niewywiązywanie się z przyjętych wcześniej unijnych zobowiązań, przyzwolenie na rosnącą wrogość do „obcych”. Wyjątkowo bezwstydne atakowanie dobrego imienia prof. Władysława Bartoszewskiego pozostało bezkarne. Tendencje te przypominają najgorsze wzorce autokratycznych dyktatur.

Zagłada Żydów. Studia i Materiały; nr 13/2017

Szczególnie widoczne są zabiegi propagandowe wokół przedstawiania historii drugiej wojny światowej. Decyzją polityczną zniszczona została latami przygotowywana nowatorska koncepcja wystawiennicza Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, a twórców muzeum pozbawiono pracy. Debatę historyczną zastępuje się decyzjami administracyjnymi. Dla nas wyjątkowo bolesne są manipulacje wokół zagłady Żydów i relacji polsko-żydowskich w czasach Holokaustu. Przykładem jest jednostronna i ideologicznie sprofilowana narracja historyczna prowadzona w Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Ofensywa polityki historycznej firmowanej przez obecne władze koncentruje się właśnie na propagandowych zabiegach wokół pamięci o pomocy, jakiej Polacy udzielali Żydom. Obserwujemy coraz bardziej ostentacyjne próby instrumentalizowania pamięci o Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, poczynając od wpisywania obchodów Narodowego Dnia Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych w cele doraźnej propagandy do imprezy zorganizowanej w Toruniu przez Tadeusza Rydzyka z udziałem najwyższych przedstawicieli władz państwowych. Wszystko to idzie w parze ze stałym podsycaniem poczucia zagrożenia oraz nastrojów nietolerancji i ksenofobii. Z przykrością i zaniepokojeniem należy też odnotować dalsze ograniczanie wolności badań naukowych w IPN, przejęcie przez nowe władze instytutu całkowitej kontroli nad ważnym wydawnictwem historycznym „Pamięć i Sprawiedliwość”, czystki personalne, daleko posuniętą wyrozumiałość dla antysemickich wypowiedzi pracowników tej instytucji, nie mówiąc już o jawnych próbach kwestionowania ustaleń śledztwa dotyczącego mordu w Jedwabnem. Wywołuje to w nas, badaczach Zagłady, głębokie zaniepokojenie.

Z oburzeniem odnotowujemy brutalny atak na prof. Jana Grabowskiego, jednego z członków redakcji, przeprowadzony latem tego roku przez Redutę Dobrego Imienia – Polską Ligę przeciw Zniesławieniom, która zarzuciła mu „szkalowanie Narodu Polskiego”. Atak ten spotkał się z natychmiastową i solidarną reakcją polskich i zagranicznych historyków.

Wszystko to wydarzyło się w roku najważniejszej z naszego punktu widzenia 75. rocznicy rozpoczęcia przez nazistowskie Niemcy fizycznej eksterminacji Żydów polskich na ziemiach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie. Te ludobójcze działania stanowiły fragment „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Europie”. Pod koniec 1941 i w ciągu 1942 r. powstały obozy zagłady w Chełmnie nad Nerem, Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a obozy koncentracyjne w Auschwitz i na Majdanku stały się obozami zagłady. Tylko na terenie GG w komorach gazowych zamordowano przez rok około 1,3 mln żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Masowe mordowanie polskich Żydów rozpoczęło się już wcześniej na obszarach przedwojennych województw wschodnich.

Oddajemy do rąk Czytelników trzynasty, mając nadzieję, że nie ostatni, numer pisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Tak jak w poprzednich, znalazło się w nim kilkadziesiąt tekstów: artykułów, materiałów źródłowych, omówień i recenzji autorstwa badaczy z kraju i zagranicy. Otwierające tom wprowadzenie przynosi zwięzłe kompendium wiedzy na temat akcji „Reinhardt”. Wiele tekstów bezpośrednio lub pośrednio dotyczy okresu eksterminacji. W dziale „Studia” Grzegorz Rossoliński-Liebe pisze o nie dość ciągle znanej roli ukraińskiej policji w zagładzie Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. W ocenie autora wymordowanie Żydów bez współudziału tej formacji byłoby niemożliwe. W kolejnym tekście Christoph Dieckmann, najlepszy specjalista w tej dziedzinie, analizuje niemiecką politykę na Litwie w latach 1941–1944, a także udział w niej miejscowych kolaborantów. Trzy teksty w dziale „Warsztaty badawcze” dotyczą reakcji ofiar w obliczu prześladowań. Maria Ferenc Piotrowska pisze o nastrojach mieszkańców miast i miasteczek w GG w obliczu nadciągającej zagłady, Adam Sitarek o wiedzy mieszkańców getta łódzkiego na temat obozu w Chełmnie nad Nerem. Z kolei tekst Aleksandry Bańkowskiej traktuje o działaniach i funkcjonowaniu struktur Żydowskiej Samopomocy Społecznej w ostatniej fazie ich istnienia – już podczas trwania wysiedleń i deportacji. W dziale „Materiały” zamieszczamy, po raz pierwszy w wersji integralnej, pisany jesienią 1942 r. wstrząsający dziennik Stanisława Żemińskiego z Łukowa. W celu lepszego zrozumienia charakterystycznego dla PRL problemu ingerencji w materiały źródłowe autorka tego opracowania Alina Skibińska pozostawiła tekst w dwóch wersjach – oryginalnej, w przypisach zaś „zredagowanej”. Zwracamy także uwagę na składane po wojnie zeznania kolejarzy pracujących na stacjach w okolicy obozów zagłady w GG, przygotowane przez Justynę Majewską. W dziale „Omówienia” zamieszczamy artykuł Stephana Lehnstaedta przybliżający najnowszą literaturę niemiecką poświęconą akcji „Reinhardt”.

Druga ważna tegoroczna rocznica to 70-lecie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Także temu wydarzeniu poświęcamy blok tekstów. Agnieszka Haska pisze o Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej istniejącej w latach 1944–1947, czeski historyk Stephan Stach o badaniach nad Zagładą prowadzonych w okresie stalinowskim, a Tadeusz Rutkowski o działaniach SB wobec instytutu w trudnych latach sześćdziesiątych. Cykl ten uzupełnia studium Gabriela Findera o ekspertyzach autorstwa wieloletniego dyrektora ŻIH Bernarda Marka powstałych na użytek śledztwa i procesu Jürgena Stroopa. Przypominamy także sylwetkę i dorobek Michała Borwicza kierującego Żydowską Komisją Historyczną w Krakowie, jednego z pionierów badań nad Zagładą w powojennej Polsce (Judith Lyon-Caen).

Spośród pozostałych tekstów szczególną uwagę Czytelników zwracamy na tekst Dionizjusza Czubali, który na podstawie własnych badań etnograficznych pisze o pamięci Zagłady na polskiej prowincji. Z kolei obszerny i dobrze udokumentowany artykuł Adama Puławskiego dotyczy słabo nadal rozpoznanej kwestii funkcjonowania urzędów powierniczych, a zwłaszcza problemu przejmowania mienia Żydów przez miejscową ludność.

Kilka tekstów tradycyjnie już poświęcono wystawom i sprawom muzealnym. Na pierwszy plan wybija się wnikliwe omówienie ekspozycji w Muzeum II Wojny Światowej przez często goszczącą na naszych łamach Nawojkę Cieślińską-Lobkowicz. Mimo że tekst był pisany w okresie, gdy wokół muzeum gęstniała atmosfera, nie jest to bynajmniej omówienie bezkrytyczne

Redakcja


Spis treści

  • Od redakcji
STUDIA
  • Grzegorz Rossoliński-Liebe, Ukraińska policja, nacjonalizm i zagłada Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu
  • Christoph Dieckmann, Niemiecka polityka okupacyjna na Litwie  w latach 1941–1944. Podsumowanie
  • Agnieszka Haska, „Zbadać i wyświetlić”. Centralna Żydowska Komisja Historyczna (1944–1947) 
  • Stephan Stach, „Duch czasu wycisnął jednak na tej pracy swe piętno”.  Historia Zagłady w badaniach Żydowskiego Instytutu Historycznego  w okresie stalinowskim
  • Tadeusz Paweł Rutkowski, Kierunki, cele i rezultaty działań Służby Bezpieczeństwa PRL wobec Żydowskiego Instytutu Historycznego  (1961–1970)
  • Gabriel N. Finder, Bernard Mark, powstanie w getcie warszawskim i proces Jürgena Stroopa    
  • Dionizjusz Czubala, Pamięć Zagłady w narracji folklorystycznej
  • Ariko Kato, Recepcja Holokaustu w Japonii w perspektywie porównawczej: Auschwitz –Nankin – Hiroszima

SYLEWETKI

  • Judith Lyon-Caen, Michel Borwicz: między Polską a Francją, między literaturą a historią


WARSZTATY BADAWCZE

  • Aleksandra Bańkowska, Żydowska Samopomoc Społeczna w okresie  akcji „Reinhardt” 
  • Maria Ferenc Piotrowska, „Czarna, ogromna chmura wisi nad nami  i na pewno spadnie…” Żydzi w miastach i miasteczkach Generalnego Gubernatorstwa wobec wiadomości o akcji „Reinhardt” 
  • Adam Sitarek, „Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe…” Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem 
  • Martyna Grądzka-Rejak, „Od dłuższego czasu straciłem wszelki kontakt z żydami i żydostwem”. Neofici w okupowanym Krakowie w świetle materiałów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie 
  • Agnieszka Witkowska-Krych, Główny Dom Schronienia
  • Adam Puławski, Funkcjonowanie urzędu powierniczego na przykładzie Chełma
  • Maria Ciesielska, Zabiegi likwidujące skutki obrzezania wykonywane  w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej. Wstępna próba opisu zjawiska

MATERIAŁY

  • Justyna Majewska, „Świadek zeznał, co następuje...” Protokoły przesłuchania polskich pracowników kolei pracujących na stacjach w okolicy obozów  akcji „Reinhardt”
  • Jacek Leociak, „Za wyżej wymienione pamiętniki nie żądałem żadnej  zapłaty”. Jak Władysław Wójcik ratował dziennik Chaima Arona Kapłana  i Archiwum Ringelbluma
  • Alina Skibińska, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka  i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa
  • Dariusz Libionka, Jan Grabowski (współpraca), Anatomia donosu  ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra
 PUNKTY WIDZENIA
  • Jan Tomasz Gross, Czy Zagłada jest ich historią, czy naszą?
  • Marta Tomczok, Zatrucie. Piołun i popiół… trzydzieści lat później
  • Andrzej Leder, Kraina obłudy i święty gniew. O książce Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
  • Marek Zając, O Rejwachu Mikołaja Grynberga

OMÓWIENIA

  • Stephan Lehnstaedt, Akcja „Reinhardt” w świetle najnowszej niemieckiej literatury przedmiotu 
  • Michal Frankl, Wreszcie w kalendarzu? Tereziński obóz rodzinny  w Auschwitz-Birkenau w czeskiej świadomości historycznej
  • Natalia Judzińska, Rūta Vanagaitė, obywatelka, która zadała pytanie. Mit bohatera narodowego, a „prawda historyczna”

MAŁE FORMY

  • Tadeusz Bartoś, Übermensch
  • Michał Czajkowski, Jezuita czasu wojny
  • „Gdy rozbolały mnie zęby, poszedłem do pani L.” [Mirosław Bałka]
  • Jean Charles Szurek, Marianna Adameczek (1930–2017)

RECENZJE

  • David Cesarani, Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 [Martin Dean]
  • Dawid Sierakowiak, Dziennik [Justyna Kowalska-Leder]
  • Michał Kalisz, Elżbieta Rączy, Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939–1945 [Tomasz Frydel]
  • Anna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu [Dariusz Libionka]
  • Melanie Hembera, Die Shoah im Distrikt Krakau Jüdisches Leben und deutsche Besatzung in Tarnów 1939–1945 [Natalia Aleksiun]
  • Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej  literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży [Marta Tomczok]
  • Piotr Krupiński, „Dlaczego gęsi krzyczały?” Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku [Bartłomiej Krupa]
  • Katarzyna Liszka, Etyka i pamięć o Zagładzie [Aleksandra Mialik]
  • Agnieszka Dauksza, Klub Auschwitz. Rwane opowieści przeżywców [Jan Borowicz]
  • Sarah Gunsburger, National Policy, Global Memory: The Commemoration of the „Righteous” from Jerusalem to Paris, 1942–2007 [Zofia Wóycicka]
  • Paweł Dobrosielski, Spory o Grossa. Polskie problemy z pamięcią o Żydach [Jacek Leociak]

UPAMIĘTNIENIA ZAGŁADY

  • Zofia Wóycicka, Buchenwald revisited
  • Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Muzeum Pomnik Tragedii Drugiej Wojny Światowej
  • Justyna Majewska, Technicy „ostatecznego rozwiązania”. Topf & Söhne – konstruktorzy pieców dla Auschwitz

CURIOSA

  • Agnieszka Haska, Fakty i fikcje. Na marginesie filmu Azyl

POLEMIKA

  • Joshua D. Zimmerman, Odpowiedź na recenzję
  • Dariusz Libionka, Odpowiedź na list Joshui Zimmermana

 


 Publikacja zrealizowana dzięki wsparciu i przy udziale środków :

oraz darczyńców prywatnych

 


Copyright © tekst i zdjęcia  Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN [jeżeli nie zaznaczono inaczej]
www.holocaustresearch.pl